Podczas gdy rozwód jest radykalnym zakończeniem małżeństwa, separacja to stan, w którym istnieje droga powrotna, związek małżeński nie zostaje bowiem formalnie zakończony. Separacja może mieć postać faktyczną (bez orzeczenia sądowego) albo formalną (prawnie zasądzoną). Decydując się na separację, strony nadal pozostają małżonkami i nie mogą zawrzeć kolejnego formalnego związku. I jest to kluczowa różnica między rozwodem a separacją. Reszta następstw tych dwóch stanów jest do siebie podobna.
Aby sąd orzekł separację, musi być spełniony warunek zupełnego rozkładu pożycia, zarówno we względzie fizycznym, duchowym, jak i materialnym. Ustanowienie separacji niesie ze sobą szereg innych konsekwencji, w tym majątkowych i związanych z opieką nad małoletnimi dziećmi. Warto jednak pamiętać, iż nawet jeśli skutki separacji będą podobne, jak skutki rozwodu, zawsze jest to stan odwracalny. Separacja nie oznacza bowiem rozwiązania małżeństwa, a jedynie jego „zawieszenie”. Zawsze można złożyć w sądzie wniosek o zniesienie separacji. Po orzeczeniu sądu o zniesieniu separacji, wszystkie jej skutki również są zniesione.
Małżonkowie, którzy zdecydują się na separację formalną, muszą liczyć się ze wszystkimi jej prawnymi następstwami. Najważniejsze z nich to kwestia opieki nad dziećmi. Sąd będzie musiał rozstrzygnąć, czy władzę rodzicielską będą sprawować oboje małżonkowie, czy może władza ta zostanie ograniczona dla jednego ze współmałżonków. Jeżeli będzie mieć miejsce ta druga opcja, będzie się ona wiązać z ustaleniem form kontaktów oraz zobowiązań finansowych (alimentów) wobec dzieci. Jeśli zaś chodzi o kwestię nienarodzonego dziecka, to jeżeli dziecko urodzi się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji, wtedy domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki nie ma zastosowania.
Separacja prawna niesie ze sobą również skutki w sferze majątkowej. Powstanie rozdzielności majątkowej w momencie wydania orzeczenia o separacji oznacza tyle, iż od tego momentu każdy z małżonków dysponuje własnym majątkiem, w jaki sposób chce. Może też podejmować zobowiązania pieniężne bez zgody współmałżonka. Jeśli zaś chodzi o wspólny majątek sprzed separacji, może być podzielony drogą sądową lub na zasadzie umowy między mężem a żoną. W kwestiach spadkowych natomiast, skutki separacji są takie, iż małżonkowie nie dziedziczą po sobie. Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy zapis o dziedziczeniu przez współmałżonka zawarty jest w testamencie drugiego.
Po orzeczeniu separacji musi być również rozstrzygnięta kwestia mieszkaniowa. Sąd orzeka, w jaki sposób małżonkowie mają korzystać ze wspólnego mieszkania. Niekiedy sąd orzeka podział wspólnego mieszkania albo przyznanie lokalu jednemu ze współmałżonków – jeśli oczywiście współmałżonkowie są w tej kwestii zgodni. Jeśli zaś chodzi o sytuację, kiedy jeden z małżonków zachowuje się bardzo nagannie, drugi małżonek może wnioskować o eksmisję. Po rozpatrzeniu wniosku, sąd może się do niego przychylić.