W przypadku zaistnienia poważnych problemów małżeńskich, zanim podjęte zostaną ostateczne decyzje w postaci pozwu rozwodowego, warto rozważyć kwestię przeprowadzenia separacji, która pociąga za sobą podobne skutki prawne i życiowe, ale w odróżnieniu od rozwodu ma charakter tymczasowy i umożliwia powrót do dawnego stanu. O separacji możemy mówić w aspekcie faktycznym i prawnym. W pierwszym przypadku separacja polega na realnym rozstaniu się małżonków i całkowitym zaniku jakichkolwiek więzi – fizycznych, emocjonalnych, materialnych, w drugim tego rodzaju rozpad pożycia małżeńskiego zostaje usankcjonowany prawnie. Zarówno w przypadku separacji, jak i rozwodu muszą zaistnieć określone przesłanki, stanowi je właśnie zupełne ustanie więzi decydujących o istnieniu związku małżeńskiego, na wszystkich płaszczyznach.
Istnieją jednak określone różnice między rozwodem a separacją, przede wszystkim w aspekcie prawnym. Jak już wspomniano, uzasadnieniem dla separacji jest zupełny rozkład pożycia małżeńskiego, ale w odróżnieniu od rozwodu nie musi on być trwały. Separacja dlatego ma charakter tymczasowy, że nie wyklucza rozwiązania problemów i powrotu do wspólnego pożycia. Rozwód natomiast wymaga wykazania w sądzie, że małżeństwo trwale się rozpadło i nie rokuje szans na odbudowę związku.
Z tego rodzaju odmienności form prawnych wynikają następne różnice między rozwodem a separacją, mianowicie po rozwiązaniu małżeństwa w wyniku rozwodu każda ze stron może ponownie zawrzeć związek małżeński, podczas gdy separacja takiej możliwości nie dopuszcza. Inne uregulowania obowiązują też w kwestii nazwiska małżonka, który zmienił je w momencie zawarcia małżeństwa. W ciągu 3 miesięcy od orzeczenia rozwodu można wrócić do poprzedniego nazwiska składając stosowne oświadczenie w urzędzie stanu cywilnego. W przypadku separacji takiej możliwości nie ma. Nieco inaczej wygląda też kwestia alimentów dla współmałżonka, rozwód oznacza z reguły ograniczenie obowiązku alimentacyjnego do 5 lat, w separacji takiego ograniczenia nie ma.
Konstrukcja prawna aktu separacji jest konsekwencją głównej przesłanki, to jest tymczasowości tego stanu, który może zakończyć się ponownym nawiązaniem małżeńskich relacji. Z tego wynika zapis o obowiązku pomocy wzajemnej między małżonkami, czego nie znajdziemy w regulacjach dotyczących rozwodu. Warto także wiedzieć o jeszcze innej różnicy między rozwodem a separacją. Chodzi o to, że jeśli między stronami jest zgoda co do samego rozwiązania, to separacja jest i szybsza, i tańsza niż rozwód, koszt jej bowiem wynosi 100 zł, a rozwodu 600 zł, dotyczy to tylko opłat stałych.